Redel Jakub Antoni (1769–1845), generał brygady WP. Ur. 20 VII w Warszawie w rodzinie mieszczańskiej, był synem Leopolda (zm. 1793) i Marianny z Chrzanowskich (zm. 1777), bratem Zuzanny Wilczyńskiej (1763–1837).

Służbę wojskową rozpoczął R. w Warszawie 8 V 1788 jako prosty kanonier w Korpusie Artylerii Kor. (1 komp. kpt. Ignacego Napiórkowskiego). Skierowany do Szkoły Artylerii Korpusu, przeniesiony został w stopniu fajerwerkera (ogniomistrza) do Korpusu Artylerii Lit., w którym 19 VI 1792 mianowany został sztukjunkrem (podchorążym – najwyższy stopień podoficerski w artylerii). R. brał udział w kampanii lit. 1792 r., po bitwie pod Grannem (24 VI) awansował na chorążego, a w r. 1793 otrzymał stopień podporucznika. Wraz ze stacjonującą w arsenale w Wilnie artylerią lit. przyłączył się do powstania, uczestniczył w oswobodzeniu miasta (noc 22/3 IV 1794), a następnie w składzie oddziału dowodzonego przez ppłk. Stefana Granowskiego wyruszył przeciwko znajdującej się pod Niemenczynem niewielkiej grupie niedobitków z carskiego garnizonu wileńskiego płk. Kierejewa i spieszącemu mu z pomocą oddziałowi ppłk. Fiodora Lewiza. W krwawej i niepomyślnej bitwie stoczonej 27 IV pod tym miasteczkiem, R. ranny w nogę, dostał się do niewoli rosyjskiej. Zesłany został do gub. tambowskiej, gdzie zainteresował się nim bliski doradca i faworyt w. ks. Pawła Fiodor W. Rostopczyn, który umożliwił R-owi spędzenie czasu niewoli w swoich dobrach. Po 2 latach i 8 miesiącach R. na początku 1797 r. powrócił do kraju.

Na wiadomość o powstających we Włoszech Legionach Polskich R. wraz z poznanym w Warszawie mjr. Józefem Grabińskim udał się przez Berlin do Paryża, dokąd przybył 10 V 1797. W połowie czerwca t.r. R. pospieszył do Włoch. Dn. 15 VII 1797 umieszczony został w składzie korpusu oficerskiego artylerii legionowej szefostwa ppłk. Wincentego Aksamitowskiego z przeznaczeniem w stopniu kapitana 1 kl. na dowódcę 3 komp. Zaakceptowany przez Bonapartego, R. został przedstawiony 10 VIII przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Dyrektoriatowi cyzalpińskiemu na stopień kapitana 1 kl. i 13 VIII zatwierdzony w tej randze przez ministra wojny Ambrogia Birago. Dowództwo nad swoją kompanią R. objął w Kremonie 22 VIII 1797, 9 IX został przesunięty na stanowisko komendanta 2 komp., 7 X – 1 komp., aby ostatecznie 12 II 1798 powrócić do 2 komp. Organizacja i sprawność kompanii R-a, stacjonującej w Mantui, budziły ogólny podziw, a gen. J. H. Dąbrowski polecał kierować do niej na przeszkolenie oficerów nadliczbowych artylerii legionowej.

Dn. 25 IX 1798 R. powołany został jako przedstawiciel artylerii do mediolańskiej komisji organizacji korpusu polskiego i równocześnie do komisji rachunkowej. Do Mantui R. powrócił 22 XI t.r. Przy organizacji 4 I 1799 batalionu artylerii polskiej o czterech kompaniach, R. pozostał przy dowództwie 2 komp. Uczestniczył w obronie Mantui i w czasie blokady twierdzy (od 8 IV 1799) odznaczył się w nocnym wypadzie 7/8 V w kierunku Parmy, mającym na celu zniszczenie austriackich prac oblężniczych. Ponownie odznaczył się w czasie oblężenia Mantui (4–27 VII 1799) przy odpieraniu ataków austriackich na zajmowane pozycje na wyspie Thé. Po poddaniu się Mantui R. chory i wycieńczony udał się jako jeniec austriacki zgodnie z podpisanymi warunkami kapitulacji twierdzy na dane «słowo honoru» do Francji, gdzie umieszczony został w forcie Barreau. Skierowany 23 IX 1799 do Pfalzburga z przeznaczeniem do formowanej tamże Legii Naddunajskiej, rozchorował się w drodze a następnie leczył w szpitalu w Salins (w prowincji Franche-Comté), w którym przebywał prawie trzy miesiące. Tymczasem, 9 X 1799, R. zawnioskowany został do objęcia stanowiska dowódcy komp. artylerii konnej, a 28 XI t.r. zatwierdzony w posiadanym stopniu kapitana.

Do swojej jednostki dotarł R. w lutym 1800, 20 II był obecny na rewii Legii odbytej w Metz, 13 III przedstawił komp. artylerii już zorganizowaną. Dn. 20 VI 1800 R. potwierdzony został na stanowisku dowódcy kompanii w składzie korpusu Dolnego Renu gen. Gilles’a Saint-Suzanne’a. W kampanii frankfurckiej, na skutek braku koni, R. nie wziął udziału ze swoją kompanią, szkolił ją jednak bardzo intensywnie w lecie 1800, korzystając m. in. z teoretycznych uogólnień przygotowywanej przez Tadeusza Kościuszkę pracy „Manewry artylerii konnej”. Dn. 29 VIII 1800 R. ze swoją kompanią przeznaczony został do blokady twierdzy Philippsburga, do której się włączył 7 IX. W tym okresie niezdecydowana polityka Francji, utrzymująca polskich legionistów w niepewności, skłoniła R-a do podania się do dymisji. Pozostał jednak z powodu rozpoczętej kampanii zimowej przeciwko austriackiej armii arcyks. Jana. Dn. 26 XI R. objął dowództwo kolumny złożonej – obok jego artylerii – również ze szwadronu jazdy i batalionu piechoty legionowej. Odznaczył się w bitwie pod Hohenlinden (3 XII 1800), prowadząc z niedużej odległości ogień na baterie austriackie. Artyleria R-a przyczyniła się do sforsowania rzeki Inn pod Laufen (13 XII 1800), a następnie uczestniczyła w pomyślnej utarczce pod Schwanstadt (14 XII). Podpisane zawieszenie broni było przyczyną demonstracyjnego wystąpienia R-a z żądaniem dymisji, którą uzyskał 4 I 1801 od naczelnego dowódcy gen. Jeana Moreau.

Przez Norymbergę i Drezno R. udał się do kraju, ale stosunki jakie zastał w Warszawie pod okupacją pruską, nakłoniły go do powrotu do służby. Dn. 23 I 1802 R. przybył do Lyonu. Ponieważ w czasie nieobecności R-a artyleria konna została wcielona do pułku ułanów polskich (24 XII 1801), on sam dzięki gen. Dąbrowskiemu umieszczony został 27 VI 1802 w tym pułku jako kapitan nadliczbowy (à la suite), obejmując w czasie reorganizacji w Vigevano koło Mediolanu (15 VII), dowództwo 8 komp. w 4 szwadronie. Dn. 19 VII 1802 R. objął funkcję kapitana ubiorczego pułku ułanów. Na stanowisku tym R., dotychczasowy oficer liniowy, zupełnie się nie sprawdził, dopuścił bowiem do poważnego niedoboru w kasie, stwierdzonego w czerwcu 1804, za co groził mu sąd wojenny. Przyjaciele pułkowi przeświadczeni o uczciwości niefortunnego oficera ubiorczego, pomogli R-owi, złożyli się i pokryli niedobór. R. służył nadal w pułku ułanów, wraz z nim wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Castel Franco (24 XI 1805) i w walkach na terenie Królestwa Neapolu w r. 1806/7.

R. należał do grupy oficerów pułku ułanów, którzy po klęsce Prus w wojnie z Napoleonem 1806 r. zostali wysłani w charakterze instruktorów organizującego się wojska narodowego na wyzwolonych spod zaboru pruskiego terenach. Przybył z Neapolu do Warszawy 4 III 1807. Otrzymał 1 IV w stopniu podpułkownika przydział do formowanej artylerii 1 Legii ks. Józefa Poniatowskiego. Kampanię 1807 r. odbył jednak w sztabie marsz. André Masseny, dowódcy 5 korpusu Wielkiej Armii, znanego R-owi ze służby neapolitańskiej. Walczył w bitwach pod Heilsbergiem (10 VI) i Friedlandem (14 VI). Dn. 4 XII 1807 za udział w tej kampanii R. przedstawiony został przez ks. J. Poniatowskiego do odznaczenia Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari, który otrzymał 1 I 1808. W utworzonej 1 VIII t.r. Szkole Zakładowej Artylerii i Inżynierów powierzono R-owi funkcję przewodniczącego Rady Dyrekcyjnej, która zajęła się organizacją szkoły. Dn. 2 IX t.r. R. przeznaczony został na dowódcę 1 batalionu artylerii, stanowisko to objął 16 IX. Z początkiem 1809 r. R. przyjął obowiązki instruktora dwóch kompanii artylerii konnej; 21 III t.r. awansował na stopień majora, 28 III otrzymał stanowisko dyrektora Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierów.

Kampanię austriacką 1809 r. R. odbył jako dowódca parku rezerwowego artylerii, był w bitwach pod Raszynem (19 IV) i Gorzycami (12 VI). W kamendzie wojskowej całej Galicji, podległej gen. Józefowi Zajączkowi, R. mianowany został 1 VII 1809 dowódcą nowo formującej się artylerii. Awansowany 20 III 1810 na stopień pułkownika, mianowany został 22 VIII t.r. szefem 4 Wydziału Artylerii i Inżynierów w Min. Wojny, obejmując 15 IX swoje nowe stanowisko. W kampanii rosyjskiej 1812 r. brał udział jako szef sztabu dowódcy artylerii 5 korpusu Wielkiej Armii gen. Jeana Pelletiera. Walczył w wielu bitwach i potyczkach: 28 VI pod Grodnem, 7 VII pod Koreliczami, 14 VIII pod Krasnem, 17 VIII przy zdobyciu Smoleńska, za co otrzymał 22 VIII Order Kawalerski Legii Honorowej. W dalszym marszu w kierunku Moskwy R. znajdował się 24 VIII w walkach dywizji jazdy gen. Aleksandra Rożnieckiego pod Dorohobużem, 28 VIII w potyczce pod Wiaźmą, 1 IX w walkach 5 korpusu nad Gżacią i wreszcie 7 IX w bitwie pod Możajskiem. Bił się 18 X w krwawym starciu pod Winkowem. W czasie odwrotu R. przyczynił się do uratowania dział polskich. Po bitwie pod Wiaźmą (3 XI), w której gen. J. Pelletier dostał się do niewoli rosyjskiej, R. przejął po nim dowództwo nad artylerią 5 korpusu. Uczestniczył w dramatycznej przeprawie przez Berezynę (23 XI) i z odmrożonymi rękami oraz nogami przedostał się przez Wilno do Warszawy, gdzie przybył 16 XII 1812.

Po opuszczeniu stolicy przez wojska polskie, R. 3 II 1813 udał się z pułkami pozostającymi pod dowództwem ks. J. Poniatowskiego do Krakowa. Dn. 25 II 1813 mianowany został dowódcą pułku artylerii pieszej. Przemarsz z Krakowa przez ziemie czeskie do Saksonii odbył się w składzie 4 kolumny wojsk dowodzonej przez gen. Izydora Krasińskiego. W czasie organizacji wojska polskiego dokonywanej w Żytawie (Zittau) R. objął dowództwo nad artylerią 8 korpusu ks. J. Poniatowskiego. W kampanii saskiej 1813 r. R. walczył 18 VIII pod Gabel oraz w dn. 16–19 X w bitwie pod Lipskiem. W walkach staczanych 16 X nad rzeką Pleissą R. wyratował ks. J. Poniatowskiego z zasadzki nieprzyjacielskich tyralierów, otrzymał wówczas postrzał w głowę od kuli karabinowej. Ranny, przebywał przy sztabie 8 korpusu, był obecny przy śmierci ks. Józefa (19 X), sam podczas przeprawy przez Elsterę ledwie się ratując z pomocą francuskich saperów. Dn. 23 X 1813 otrzymał od króla Joachima Murata Order Obojga Sycylii oraz 28 X Order Oficerski Legii Honorowej. Dotarł z oddziałami 8 korpusu do Moguncji, gdzie 3 XI objął komendę nad artylerią i taborami, z którymi, na skutek braku koni, pozostał w mieście. Do Sedanu, gdzie zbierało się wojsko polskie, R. przyprowadził swoich żołnierzy oraz wielu maruderów z różnych formacji.

Przy reorganizacji wojska polskiego w okolicach Sedanu, R. 18 XII 1813 przeznaczony został na szefa sztabu dowódcy jazdy polskiej gen. Ludwika Paca. Obowiązków tych z powodu złego stanu zdrowia nie objął, nie uczestniczył także w pierwszej fazie kampanii francuskiej 1814 r. Na wniosek gen. Paca do ministra wojny Francji z 16 II t.r., R. 3 III mianowany został szefem sztabu brygady jazdy dowództwa gen. L. Paca, a gdy ten został ranny (10 III) – płk. Zygmunta Kurnatowskiego. Brał udział w bitwach pod Berry-au-Bac (5 III), Craonne (7 III) i Laon (10 III). Po zajęciu Paryża przez wojska koalicji R. znalazł się w zgrupowaniu oddziałów polskich w Le Mans a następnie na rewii odbytej przed Aleksandrem I na polach Saint-Denis (24 IV 1814). Rozkazem ks. Konstantego z 29 IV 1814 zaliczony został do artylerii. Z korpusem wojsk polskich dowodzonym przez gen. Wincentego Krasińskiego R. w sierpniu 1814 powrócił do kraju. W okresie Ks. Warsz. R. odgrywał rolę w kierowniczych kręgach wolnomularstwa polskiego i sprawował wysokie funkcje, m. in. w l. 1811–12 był zastępcą przewodniczącego loży «Świątynia Izis». W armii Król. Pol. R. przeznaczony został 20 I 1815 w stopniu pułkownika na stanowisko dowódcy 1 brygady artylerii pieszej formowanej w Warszawie. Dn. 29 XI t. r. R. otrzymał stopień generała brygady a 5 XII t.r. – dowództwo nad artylerią pieszą t.j. brygadami 1 i 2. Przebywał stale w Warszawie, gdzie znajdował się sztab artylerii pieszej oraz Komitet Artylerii i Inżynierów, którego R. był członkiem w l. 1816–31. R. cieszył się uznaniem i względami zarówno ks. Konstantego jak i cara Aleksandra I. Za swe usługi z l. 1815–30 odznaczony był kilkakrotnie orderami polskimi i rosyjskimi: Orderem św. Anny 2 kl. z brylantami (17 X 1816), Orderem św. Stanisława 3 kl. (17 X 1819), 2 kl. (5 X 1823), 1 kl. (24 V 1829) oraz w r. 1830 Znakiem Honorowym za 35 lat nieskazitelnej służby oficerskiej. W lecie 1830 R. otrzymał urlop w celu przeprowadzenia kuracji w Karlsbadzie i Teplicach.

Wybuch powstania zaskoczył R-a, który nie orientując się w sytuacji, sprzeciwił się w czasie Nocy Listopadowej rozbieraniu broni z arsenału. Aresztowany pod arsenałem, został przejściowo osadzony na odwachu. Przez dyktatora gen. Józefa Chłopickiego mianowany został 15 XII 1830 dowódcą korpusu artylerii i umieszczony w nowym składzie Komitetu Artylerii i Inżynierów. Komenda R-a nad korpusem artylerii ograniczona została nieoficjalnie z dn. 1 III 1831, kiedy płk Tomasz Konarski otrzymał dowództwo nad wydzieloną artylerią armii czynnej. Przy R-u pozostały faktycznie jedynie rezerwy artylerii, organizacja nowych jednostek, ich uzbrojenie i zaopatrzenie, arsenały i magazyny. Zniesławiające insynuacje dotyczące R-a, zamieszczone w artykule opublikowanym na łamach czasopisma „Merkury” (1831 nr 192), doprowadziły do napaści na mieszkanie redaktora Stanisława Psarskiego, jego aresztowania, zawieszenia gazety i zamknięcia drukarni. Działania te dokonane były za aprobatą gen. Andrzeja Ruttié, gubernatora Warszawy, przez gen. Walentego Zawadzkiego, również oszkalowanego w tymże artykule. Zajście (w którym udział brał syn R-a Władysław) wywołało burzliwą dyskusję w Izbach połączonych Sejmu i Senatu w dn. 9 i 16 VII, a Władysław Redel oddany został pod sąd wojenny. R. pozostał na swoim stanowisku do kapitulacji Warszawy. Nie opuścił miasta, ponowił przysięgę homagialną, niemniej przez władze rosyjskie zesłany został 20 X 1831 z innymi polskimi generałami do Wołogdy. Amnestionowany przez cara Mikołaja I powrócił schorowany do Król. Pol. w r. 1833 i osiadł w Warszawie, gdzie żył w zaciszu domowym w nienajlepszych warunkach materialnych. Mieszkał przy ul. Świętojerskiej nr 1776a. Dn. 20 VIII 1833 otrzymał od władz rosyjskich uwolnienie ze służby wojskowej. W czasie pobytu R-a w Berlinie została mu przyznana carską decyzją, wydaną 5 VI 1838 w Poczdamie, dożywotnia zapomoga 11 402 złp. rocznie. R. z redakcyjną pomocą żony pisał Pamiętnik, którego jedyna kopia zachowała się w zbiorach rodzinnych w Warszawie. Dn. 20 IV 1844 R. otrzymał szlachectwo. Zmarł 20 IV 1845 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera XXIV rząd 6).

Ożeniony (31 X 1810 w Warszawie) z Barbarą Karoliną z Dąbrowskich (3 I 1784 – 20 IX 1864), miał R. syna Władysława (1 II 1812 – 30 I 1877), szwagra Narcyzy Żmichowskiej, w r. 1831 podporucznika artylerii konnej odznaczonego Krzyżem Złotym Virtuti Militari, adiutanta polowego swojego ojca, a następnie gen. Walentego Zawadzkiego.

Portret (akwatinta) przez Edme’a Quenedey’a, w mundurze płk. artylerii armii Ks. Warsz., w Muz. Narod. w Kr. – Zbiory Czartoryskich, ryc. 1298 (z r. 1814); Portret R-a w mundurze generalskim malowany w r. 1844, w posiadaniu Krzysztofa Rulińskiego w W; – Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Enc. Wojsk., VII; Pol. Enc. Szlach., X; Uruski, XV; Łoza, Legia Honorowa; Lista imienna Generałów, Oficerów wyższych i niższych oraz Urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jak i dymisjonowanych, Znakiem Honorowym zaszczyconych, W. 1830; Łoza, Kawalerowie orderu Św. Stanisława (1 XII 1815 – 29 XI 1830), „Mies. Herald.” R. 9: 1930 s. 100, R. 11: 1932 s. 59; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; – Bielecki R., Tyszka A., Dał nam przykład Bonaparte, Kr. 1984 I–II; Chołodecki Białynia J., Jeneralicja polska w Powstaniu Listopadowem, „Nasz Kraj” T. 2: 1906 z. 22 s. 25; Gembarzewski B., Artyleria polska w dobie powstania listopadowego, „Przegl. Artyl.” R. 16: 1938 z. 10 s. 1093; tenże, Wojsko Pol., 1807–14; tenże, Wojsko Pol. 1815–30; Hass L., Sekta farmazonii warszawskiej, W. 1980; Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po powstaniach roku 1831 i 1863, W. 1918; Łoś R., Artyleria Królestwa Polskiego 1815–1831, W. 1969; Łoza S., Order Obojga Sycylii, zwany Neapolitańskim, „Żołnierz Pol.” 1923 nr 18 s. 15–17; Łukasiewicz M., Armia księcia Józefa 1813, W. 1986; Łuniński E., Napoleon (Legiony i Księstwo Warszawskie), W. 1911 (reprod. portretu R-a przez Marcina Janiszewskiego z r. 1818); Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818, W. 1981; tenże, Józef Grabiński, Kr. 1975; tenże, Legiony Polskie, W. 1969–79 I–IV; tenże, Początki polskiej artylerii konnej, w: Studia i Mater. do Hist. Wojsk., X cz. I s. 24–5, 62, 66, 68, 77–8; Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 roku, W. 1935; Powstanie czy rewolucja – W 150 rocznicę powstania listopadowego, Kat. 1981; Skałkowski A. M., O kokardę Legionów, Lw. 1915; Sułek Z., Sprzysiężenie Jakuba Jasińskiego, W. 1982; Szenic S., Cmentarz Powiązkowski 1790–1850, W. 1979; Tarczyński M., Generalicja powstania listopadowego, W. 1980; Tokarz W., Sprzysiężenie Wysockiego i Noc Listopadowa, W.-Kr. 1925; Wójcicki, Cmentarz Powązkowski, I 123–34, III Dodatki i przypisy XXVIII; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego, W. 1961; – Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883–4 I, II, IV; [Bogdański H.], Pamiętnik w: Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego z roku 1830–1831, Lw. 1882 s. 108–14; Dyariusz Sejmu z r. 1830–1831, Kr. 1911 IV; [Gawroński F. S.], Pamiętnik r. 1830/31 i kronika pamiętnikowa (1787–1831) pułkownika..., Kr. 1916; Jaszowski J., Pamiętnik dowódcy rakietników konnych, W. 1968; Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją, P. 1921–9 I, V; Mroziński J., Dzieła wszystkie, W. 1987 II; Niemcewicz J. U., Pamiętniki z 1830–1831 roku, Kr. 1909; Poczet skazańców na Sybir do gubernii tylko Wiatskiej z powstania roku 1830/31 sporządzony w Wiatce 1832, Kr. 1867; [Prądzyński I.], Pamiętniki generała..., Kr. 1909 I, III, IV Roczniki Woyskowe Królestwa Polskiego, 1817–3 [W.]; Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza 1815–3 [W.]; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r., W. 1931–5 I, III, IV; – „Gaz. Warsz.” 1808 nr 11 dod., 1838 nr 171; „Kur. Warsz.” 1845 nr 106, 1864 nr z 21 IX, 1866 nr z 3 V; – AGAD: Akty KRW rkp. 69c s. 10–11, rkp. 478 s. 1, 150; Arch. Państw. w W.: Akty małżeństw VII cyrkułu W. 1810, nr 83; B. Czart.: rkp. 3235 k. 335; B. Ossol.: rkp. 9623 k. 14; B. Pol. w Paryżu: rkp. 397, 1, 29–30; Muz. Narod. w Kr.: rkp. 1017; – Materiały Red. PSB; – Łoza S., Virtuti Militari 1792–1819, W. 1953 (mszp. w posiadaniu Zbigniewa Zacharewicza); Pachoński J., Słownik Biograficzny Oficerów Legionów Polskich 1797–1807 (mszp. w posiadaniu rodziny); – Anegdoty zebrane przez W. Redla (rkp. w posiadaniu Krzysztofa Rulińskiego z W.); Notatnik Barbary Redel w posiadaniu Róży Walkiewicz z W.; – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.; – Informacje Czesława Głogowskiego z W.

Zbigniew Zacharewicz